گلدوزی و تاریخچه‌ی آن در جهان
اغراق نیست اگر بگوییم گلدوزی همیشه وجود داشته است. حتی در اساطیر، آتنا الهه یونانی در گلدوزی و بافندگی مهارت داشت. وقتی نام چنین چهره پرقدرتی با هنر گلدوزی همراه است، جای تعجب ندارد که این هنر، در بین ثروتمندان رواج داشته باشد. به عنوان مثال، در انگلستان قرون وسطایی، صنعتگران حرفه‌ای لباس‌های ابریشمی ظریف سوزندوزی شده را برای خانواده‌های مرفه و سطوح بالای جامعه تولید می‌کردند. البته این هنر تنها مختص ثروتمندان نبود، در اروپای شرقی، انگلیس، آسیای شرقی و آمریکای جنوبی جنبش‌های هنری مردمی نیز در این رابطه وجود داشته که به افراد معمولی خدمات می‌دادند.
تاریخچه‌ی گلدوزی دقیقاً مانند تاریخ زیبایی شناسی هنر، متنوع است. بشر بدوی به سرعت فهمید که کوک‌هایی که برای اتصال پوست حیوانات به یکدیگر استفاده می‌شوند می‌توانند جنبه تزئینی نیز داشته باشند. گلدوزی یک هنر دستی باستانی است که در ابتدا کاربرد آن ترمیم و اصلاح البسه بوده است؛ از آنجا که تولید پوشاک بسیار گران قیمت بود، لباس‌های قدیمی به‌ندرت دور ریخته و در عوض با استفاده از گلدوزی اصلاح می‌شدند. با گذشت زمان، این هنر پیشرفت و جنبه‌ی تزئینی پیدا کرد. در ادامه، با معرفی فرهنگ‌هایی که آن را شکل داده‌اند روند تکامل این هنر را ردیابی می‌کنیم.
اعتقاد بر این است که گلدوزی و سایر هنرهای مرتبط با بافت و سوزن دوزی در شرق و خاورمیانه سرچشمه گرفته‌اند. مجسمه‌ها، نقاشی‌ها و گلدان‌هایی که ساکنان تمدن‌های مختلف باستانی این مناطق را به تصویر می‌کشد، مردمی را نشان می‌دهد که لباس‌هایی سوزن دوزی شده به تن دارند.
منسوجات دوزندگی شده تا سی هزار سال پیش از میلاد قابل ردیابی است. در سال ۱۹۶۴ باستان شناسان در گورستانی مربوط به دوره‌ی پارینه سنگی در روسیه باقیمانده‌های فسیل شده‌ی یك شكارچی را یافتند که لباس‌های سوزندوزی شده‌ای به تن داشت. لباس و چکمه‌های این شکارچی با مهره‌های عاج دوخته و تزئین شده بود. این فسیل قدیمی‌ترین گواه شناخته شده این هنر دستی است.
مصر
سوزن دوزی در مصر باستان تا قرن چهاردهم قبل از میلاد برجسته بود. مشهورترین نمونه‌های گلدوزی در این دوره، گنجینه‌های دست دوخته شده پادشاه توتنخآمِن است. این نمونه‌ها به همراه فرعون دفن شده‌اند، لباس‌های تشریفاتی، پوست پلنگ تزئینی و یقه‌ای با ردیف‌های متناوب گلبرگ‌ها و شکوفه‌ها، برگ‌ها و مهره‌های آبی رنگ که بر روی پاپیروس دوخته شده‌اند.
چین
منسوجات سوزندوزی شده‌ای نیز در مقبره‌های چینی مربوط به قرن چهارم پیش از میلاد مسیح کشف شده است. قدیمی‌ترین نمونه‌های گلدوزی از این دوره در یک مقبره در استان هوبئی است. این اثر به عنوان «خانه گنج ابریشم» توصیف شده است، لباس‌های آیینی گلدوزی شده با نقوش رنگی اسطوره‌ای مانند اژدها، ققنوس و...
ژاپن
گلدوزی در ژاپن در قرن هفتم ظهور کرد. نخست به طور انحصاری برای تصویرگری مذهبی و برای نشان دادن بودا استفاده می‌شد. اما از قرن چهارده به بعد از تکنیک‌های آن برای تزئین منسوجات روزمره از جمله لباس‌های رقص سنتی بوگاکو و سایر لباس‌های غیر مذهبی نیز استفاده شده است.
اروپا
نخستین یافته‌های گلدوزی در سوئد مربوط به قرن نه و ده میلادی ست که همزمان با دوره‌ای است که ما آن را عصر وایکینگ می‌نامیم. در طول دو قرن بعد، پیشرفت این هنر در اروپا ادامه یافت. در این دوره کلیسای مسیحی شروع به رشد کرد و در بسیاری از کشورها حق امتیاز به دست آورد. آنها برای نشان دادن قدرت و ثروت خود، پوشاک و زیور آلات بسیار پرزرق و برق و تزئین شده به کار می‌بردند.
فرشینه بایو (Bayeux Tapestry) فرشینه‌ای سوزندوزی شده است که رویدادهای منجر به تسخیر انگلستان توسط نورمن‌ها در سده یازده میلادی را به تصویر کشیده و با جزئیات کامل نشان می‌دهد. این پرده بزرگ که در قرن یازده میلادی ساخته شده هفتاد متر طول و نیم متر عرض دارد، هم اکنون به دلیل گذشت زمان در اثر پوسیدگی فقط قسمتی از آن باقی‌مانده است.
هند
گلدوزی در هند در قرن شانزدهم شکوفا شد. در هند دوزندگی با «قلاب» (سوزن تنبور)، از محبوبیت زیادی برخوردار بود، زیرا زیبایی و ظرافت آن مورد علاقه سلطنت مغول بود. این سبک برای تزئین چرم، آویزهای دیواری و پوشاک از جمله ساری هندی استفاده می‌شد. در قرن هجده، گلدوزی هندی به‌عنوان پر سودترین کالاهای صادراتی شناخته می‌شد، زیرا تنبور دوزی در انگلیس و فرانسه به طور چشمگیری محبوب شده بود.
گلدوزی در جهان اسلام
در قرن هجده و نوزده گلدوزی یک هنر مهم در جهان اسلام قرون وسطی شناخته می‌شد. از آنجایی که گلدوزی نشانه‌ای از موقعیت اجتماعی بالا در جوامع مسلمان بود، از محبوبیت بالایی برخوردار بود. در شهرهایی مانند دمشق، قاهره و استانبول، گلدوزی روی دستمال، پرچم، لباس، روتختی، پاپوش، غلاف و حتی بر روی کمربندهای چرمی‌قابل مشاهده بود. صنعتگران مسلمان با ترکیب نخ، طلا و نقره گلدوزی می‌کردند. قدیمی‌ترین نمونه‌های گلدوزی‌شده‌ی ایرانی که در دست است متعلق به دوره‌ی سلجوقی‌ست.
انقلاب صنعتی و تاثیر آن بر گلدوزی دستی
آنچه امروزه آن را به عنوان کوبلن می‌شناسیم، در حدود سال ۱۸۰۰ در میان زنان طبقات بالای اجتماع به عنوان سرگرمی محبوب شناخته می‌شد؛ که اغلب دارای نقوش شرقی از گیاهان و گل‌ها و الهام گرفته از کالاهای وارداتی از هند به غرب بودند.
می‌توان گفت از حدود سال ۱۹۰۰ گلدوزی به سرگرمی مردم عادی تبدیل شد. این هنر ديگر فقط روی ابريشم گران قيمت انجام نمی‌شد بلکه از مواد ارزان تر برای ارائه‌ی آن استفاده می‌شد.
انقلاب صنعتی اواخر قرن ۱۸ و اوایل قرن ۱۹ چهره‌ی گلدوزی را تغییر داد. اتوماسیون ایجاد شده توسط ماشین‌آلات اجازه داد تا منسوجات، از جمله گلدوزی، به صورت گسترده تولید شود. در اواسط دهه ۱۸۰۰ فرانسه راه را برای آینده‌ی گلدوزی‌های ماشینی باز کرد. این روش باعث تولید آسان‌تر، ارزان‌تر و تغییر بنیاد صنایع دستی شد، زیرا هزینه‌های تولید را کاهش داده و به تبع آن، بیشتر در دسترس توده‌ها قرار گرفت.
با ورود شماره دوزی، گلدوزی روی بوم، الگوهای چاپی رنگی کوبلن و گلدوزی ماشینی، گلدوزی دستی محبوبیت خود را تا حدی از دست داد.
محبوبیت مجدد گلدوزی دستی در دوره‌ی معاصر
چیزی که در دوره‌ی معاصر جلب توجه می‌کند این است که هنر گلدوزی طی ۱۰ سال گذشته تجدید حیات خود را تجربه کرده است. رزیکا پارکر در کتاب خود در این رابطه می‌گوید ترقی این هنر همزمان با رکود بزرگ اقتصادی است که در سال‌های اخیر برای همه چیز اتفاق افتاد. تمایل به بازگشت به چیزهایی که دست ساز بودند با رکود اقتصادی و راه افتادن جنبش "هر چیزی که نمی‌توانی بخری خودت بساز" تقویت شد. اما امروزه فراتر از کاربرد گلدوزی به عنوان دکوراسیون، هنرمندان منحصر به فرد آثاری کلکسیونی را ایجاد می‌کنند که مردم دوست دارند در خانه خود به نمایش بگذارند.
پیج اینستاگرام ما : گلدوختن ضمنا برای آشنایی بیشتر با ما می‌توانید این مطلب را مطالعه کنید.
گلدوزی چیست؟
برای هزاران سال صنعتگران پیوسته روش‌هایی برای تبدیل اشیاء روزمره به آثار هنری پیدا کرده‌اند. این مسئله در بسیاری از اشکال هنرهای تزئینی به اوج خود رسیده است اما هیچکدام به اندازه‌ی هنر گلدوزی چشمگیر نبوده است.
داستان گلدوزی داستان جهان است. این هنر به نوعی در جای جای جهان وجود داشته است. بر روی لباس، مبلمان، وسایل خانگی و یا به عنوان یک اثر هنری؛ گلدوزی یک هنر بی‌انتها است که جزئی جدایی ناپذیر از فرهنگ بشر است.
این هنر در فرهنگ‌های مختلف، به یکی از محبوب‌ترین صنایع دستی جهان تبدیل شده است. اگر شما هم علاقه‌مند به یادگیری و تسلط بر این صنایع دستی باستانی هستید، با این مقاله همراه باشید.
با ابتدایی ترین سؤال آغاز می‌کنیم: گلدوزی چیست؟
حتی اگر هرگز متوجه نشده باشید؛ شما قبلاً با گلدوزی آشنا شده‌اید. به بیان ساده‌تر، تعریف گلدوزی هنر اعمال نقوش تزئینی روی پارچه با استفاده از سوزن است. کلمه‌ی گلدوزی از کلمه فرانسوی Broderie به معنی "تزئین" گرفته شده است. این نقوش به‌صورت سنتی با نخ روی پارچه منتقل و از انواع مختلف کوک‌ها تشکیل می‌شوند، از مهره و منجوق و مروارید هم گاهی به عنوان تزیینات بیشتر استفاده می‌شود. اغلب گلدوزی‌ها در کارگاه‌های دایره‌ای که برای محکم و تمیز نگه داشتن پارچه کاربرد دارد، دوخته می‌شوند. با این حال برخی از هنرمندان معاصر از کارگاه و پارچه فراتر رفته و روی چیزهایی که انتظارش را ندارید گلدوزی می‌کنند، مانند سطوح فلزی یا حتی راکت تنیس.
پارچه‌ها و نخ‌های مورد استفاده در هر کجای جهان متفاوت است. پشم، کتان و ابریشم هزاران سال است که برای تولید پارچه و نخ استفاده می‌شوند. امروزه نخ‌های مورد استفاده از کتان، ریون و همچنین به صورت سنتی از پشم و ابریشم تولید می‌شود.
گلدوزی در دنیای امروز
در سال‌های اخیر رشد چشمگیری در محبوبیت گلدوزی با دست وجود داشته است. هنرمندان
قادرند در رسانه‌های تصویری مانند پینترست و اینستاگرام آثار خود را به طور گسترده‌تری
به اشتراک بگذارند.
هنرمندان معاصر معتقدند که این هنر دستی به دلیل نیاز روزافزون به آرامش و شیوه‌های قطع ارتباط دیجیتالی، محبوبیت خود را افزایش داده‌است. همچنین در کنار پیشرفت‌های فن‌آوری و رسانه‌های اجتماعی، مردم از نیاز به سم‌زدایی دیجیتال آگاه شده و بیشتر به سمت گلدوزی دستی (دقیقاً مانند کارهای دیگر مثل بافتنی و قلاب دوزی) روی آورده‌اند.
گلدوزی مدرن با دست، برخلاف شماره‌دوزی با رویکرد "لیبرال" تری روبه‌روست. در اینجا کوک‌ها آزادانه به روش‌های غیر متعارف برای ایجاد بافت‌ها و طرح‌های مختلف با هم ترکیب می‌شوند و نتیجه‌ی آن آثار خلاقانه‌تریست که گاها از ترکیب هنرهای متفاوت بصری با هم حاصل می‌شود. برخی این هنر باستانی را "نقاشی با نخ" می‌نامند.
هنری برای همگان؛ مردان و زنان
همانطور که می‌دانید گلدوزی در طول تاریخ عمدتاً توسط زنان انجام شده است، با این حال این مسئله مانعی برای مردان نبوده است و برخی از مردان مشهور آرامش و خلاقیت خود را در این هنر پیدا کرده و به آن پرداخته‌اند.
هنری فوندا بازیگر مشهور فیلم «روزی روزگاری در غرب» در مصاحبه‌ای فاش کرد که سرگرمی مورد علاقه‌اش گلدوزی است. او بین فیلمبرداری‌هایش در زمان استراحت برای گذر زمان گلدوزی می‌کرد. یکی دیگر از نمونه‌های آقایان گلدوز، گوستاف پنجم (پادشاه سوئد بین سال‌های ۱۹۰۷-۱۹۵۰) معتقد بود که با انجام آن به آرامش می‌رسد. البته در آن زمان این هنر در بین مردان بسیار غیرمتعارف بود اما این امر جلوی کابوی سینما هنری فوندا و پادشاه گوستاف را به هنر نجیب گلدوزی نگرفت.
هرچند که همچنان این هنر در میان زنان محبوبیت بیشتری دارد و در نگاه جامعه، هنری ظریف و زنانه به حساب می‌آید اما روز به روز تعداد هنرمندان مردی که به گلدوزی می‌پردازند و خلاقیت خود را در این هنر می‌یابند در حال افزایش است. با جستجوی ساده‌ای در اینستاگرام می‌توان تعداد زیادی از این هنرمندان معاصر را یافت که آثاری خلاقانه و مملو از ظرافت و چشم‌نواز تولید می‌کنند.
این شواهد نشان می‌دهد گلدوزی هنری‌ست برای همگان؛ جوان یا پیر، فقیر یا ثروتمند، مشهور یا ناشناخته ندارد و تنها ابزار مورد نیاز سوزن، نخ، پارچه و لحظاتی برای آرامش است.
اگر تمایل دارید خلاصه ای از تاریخچه گلدوزی در جهان را مطالعه کنید به این مطلب سر بزنید.
پیج اینستاگرام : گلدوختن